اساس و پایه همه شرایع الاهى، بر دوستى و محبت، رحمت و مدارا استوار است. قرآن کریم نیز، رمز پیشرفت پیامبر اکرم‏صلى الله وعلیه وآله وسلم را مدارا و مهربانى با مردم مى‏داند. در دستورات اسلام، مسلمانان از خشونت در روابط اجتماعى به هر شکلى منع شده‏اند. با این همه، جهان غرب و مبلغان سیاسى و فکرى آن از شریعت اسلام، چهره‏اى خشن و خون‏آلود ترسیم مى‏کنند و در مقابل، مسیحیت و مردم مغرب زمین را جلوه و نماد اومانیسم (انسان دوستى) و مهرورزى نشان مى‏دهند که این موضوع پس از جریان القاعده و 11 سپتامبر به اوج خود رسیده است. اما پس از انقلاب اسلامى، پاره‏اى از نیروهاى داخل کشور، براى زدودن خشونت از چهره دین، خواستار دگرگونى‏هایى در احکام جزایى و اجتماعى اسلام شدند. در برابر این شبه‏افکنى‏ها بسیارى از متفکران اسلامى از قبیل شهید مطهرى، به کالبد شناسى واژه خشونت و بررسى فلسفه‏اى احکام کیفرى اسلام پرداخته‏اند که در این نوشته، پاره‏اى از دیدگاه‏هاى استاد مطهرى را به بوته نقد و بررسى مى‏نهیم.
الف) بررسى مقوله خشونت، محبت و نقطه مقابل آن، خشونت است. اسلام دین فطرى است که هم مهر مى‏ورزد و هم خشم. اما مسیحیت تحریف شده، تنها مهرورزى را در کانون توجه قرار داده، غافل از اینکه چنین آیین و مذهبى، خشونت‏زا و خشونت گستر است. در رابطه با این موضوع، پیامبراکرم‏صلى الله وعلیه وآله وسلم مى‏فرماید: «احبب للناس ماتحب لنفسک و اکره لهم ماتکره لنفسک»؛ [براى دیگران، همان را دوست بدار که براى خود دوست مى‏دارى و همان را دشمن دار که براى خود دشمن مى‏دارى‏]. البته این دستور مهم در همه شرایع آسمانى مانند شریعت موسى و عیسى و... یکسان است.
بنابراین، باید دید که مقصود از محبت و دوستى و تفاوت مفهوم ظاهرى و سطحى محبت از معناى واقعى آن چیست؟ ممکن است انسان گاه چیزى را براى خودش دوست بدارد که براى او زیان‏آور است که چنین تفسیرى از محبت در هیچ یک از شریعت‏ها درست نیست، پس در اینجا محبت و دوستى، عقلانى و منطقى است.
ولذا خود محبت، عدم نرمى و خشونت و حداکثر چیزى را که انسان براى خودش بدى تلقى کند، ایجاب مى‏کند؛ به عنوان نمونه در قصاص که مصلحت فرد، فداى مصلحت جامعه مى‏شود، قرآن به این شبهه پاسخ مى‏دهد: «وَ لَکُمْ فى الْقِصاصِ حَیاةٌ یا اُولى اْلأَلْبابِ»؛ [اى خردمندان، قصاص مایه حیات و زندگى است‏] ؛ یعنى اینکه قصاص را مرگ نینگارید و با آن، حیات جامعه و افراد دیگر را حفظ کنید. در نتیجه، مفهوم قصاص، دشمنى با انسان نیست، بلکه دوستى با انسان است.
ب) انسان دوستى: انسان دوستى به معناى انسانیت دوستى است و این دوست داشتن به خاطر قرار گرفتن انسان در صف انسان‏ها نیست ؛ چرا که به تعبیر امام على‏علیه‏السلام: «فالصوره صوره انسان والقلب قلب حیوان» [ظاهر او انسان است، ولى باطن او حیوان است‏]. آیا در اینجا، به نام انسان دوستى مى‏توان این گونه انسان‏ها را دوست داشت؟
از نگاه اسلام، کیفرهاى جزایى در اسلام، به عنوان رحمت الاهى مطرح است که این رحمت هم ویژه جامعه است و هم ویژه فرد بزهکار. این قانون‏ها براساس مصلحت نوع انسان و رسیدن جامعه به صلح و آرامش و امنیت عمومى پى‏ریزى شده است. به عبارت دیگر، جامعه حکم یک بدن را دارد که اگر عضوى فاسد شد، قرار و آرامش را از دیگر اعضا مى‏گیرد. امام على‏علیه‏السلام نیز عملکرد پیامبراکرم‏صلى الله وعلیه وآله وسلم را این‏طور تعبیر مى‏کند: «طیب دواربطه مذا احکم مداهمه واحمى مواسعه»؛ یعنى اگر پیامبر به مرحله‏اى مى‏رسید که دیگر لطف و مهربانى، سودى نمى‏بخشید، وارد مرحله تنبیه عملى و تأدیب مجرم مى‏شد. چنان که سعدى گفته است:
درشتى و نرمى به هم در به است‏
چو رگزن که جراح و مرهم نه است‏

از دیدگاه:

«شهید مطهری»